काठमान्डौ/भारतको उत्तराखण्ड र नेपालको सुदूरपश्चिम प्रदेशबीच एकीकृत अर्थसामाजिक विकास योजनाको सम्भावना खोज्ने उद्देश्यका साथ अन्तर्राष्ट्रिय मानसखण्ड सम्मेलन आयोजना गरिएको छ ।सुदूरपश्चिम प्रदेशमा शनिबारदेखि सुरु भएको उक्त सम्मेलनका सहभागी प्राज्ञ तथा जानकारले दुई देशबीच धार्मिक, सांस्कृतिक, भौगोलिक, आर्थिकलगायतका विविध आयामबाट जोड्न सक्नेगरी मानसखण्डको ऐतिहासिक अन्वेषणको आवश्यकता औंल्याए । सम्मेलनको उद्घाटन गर्नुहुँदै सुदूरपश्चिमका मुख्यमन्त्री कमलबहादुर शाहलेयस क्षेत्रको एकीकृत अर्थसामाजिक विकासका लागि मानसखण्ड करिडोरको अवधारणाले मार्गदर्शन गर्ने बताउनुभयो । जलस्रोत उपयोग, धार्मिक पर्यटन प्रवद्र्धनलगायत क्षेत्रमा दुई देशबीच समन्वयको आवश्यकता उहाँले औंल्याउनुभयो ।
“मानसखण्ड क्षेत्रको हाम्रो सभ्यता, संस्कृति, रहनसहन समान छ, र यो अहिले पनि कायम छ”, उहाँले भन्नुभयो– “यसैमा आधारित भएर हामीले आर्थिक सम्बन्धलाई पनि बलियो बनाउन आवश्यक छ ।” नेपाल र भारतले संयुक्त लगानीमा सुदूरपश्चिम प्रदेशका नदीबाट विद्युत् उत्पादन गरी एसियाली बजारमा पु¥याउन सकिन्छ ।यस क्षेत्रको विकासका लागि सामाजिक, सांस्कृतिक र आर्थिकरुपमा एकतावद्ध भएर जानुपर्ने मुख्यमन्त्री शाहको धारणा थियो । प्राकृतिक स्रोतको उपयोगका लागि पनि संयुक्त पहल गरिनुपर्नेमा उहाँले जोड दिनुभयो । सुदूरपश्चिमको जलस्रोत उपयोग र कनेक्टिभिटी पूर्वाधार निर्माणका लागि समन्वय र सहकार्य आवश्यक रहेको मुख्यमन्त्री शाहको भनाइ छ ।
सुदूरपश्चिम प्रदेशका पूर्वमुख्यमन्त्री राजेन्द्रसिंह रावलले सुदूरपश्चिम र उत्तराखण्ड क्षेत्रलाई भूराजनीतिक रुपमा फरक बनाए पनि सामाजिक, साम्प्रदायिक र सांस्कृतिक रुपमा सदियौंँदेखि एकताबद्ध रहेको बताउनुभयो । सुदूरपश्चिमका विभिन्न ऐतिहासिक प्रसङ्ग उल्लेख गर्नुहुँदै रावलले तिनै धार्मिक, सांस्कृतिक समानताले दुई देशका नागरिकबीच अहिले पनि निकै कसिलो सम्बन्ध कायम गरिराखेको बताउनुभयो ।सम्मेलनमा अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग परिषद्का अध्यक्ष श्याम पाण्डेले सामाजिक, सांस्कृतिक र आर्थिक रुपमा कसरी जोडिएका छ्न भन्ने विश्लेषण गरेर मानसखण्ड करिडोरका लागि पहल गरिनुपर्ने बताउनुभयो । सामाजिक रुपमा सधैँ मिलेर बसेको उल्लेख गर्नुहुँदै उहाँले धार्मिक पर्यटन, रोजगार, कृषिजस्ता जनजीविकासँग जोडिएका क्षेत्रलाई समेटेर मानसखण्ड करिडोर कनेक्टिभिटी तयार पारिनुपर्ने बताउनुभयो ।
अहिलेको भारतको उत्तराखण्ड र नेपालको सुदूरपश्चिम प्रदेश जोड्ने मानसखण्ड क्षेत्रलाई पौराणिक रुपमा उल्लेख गरिएको आचार्य घनश्याम लेखकको भनाइ छ । स्कन्द पुराणले कुमाउँको नन्द पर्वतदेखि कर्णालीको काकगिरि (कागमारालेक) सम्मको भूभागलाई मानसखण्डका रुपमा परिभाषित गरेको लेखकले बताउनुभयो ।सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयले आयोजना गरेको सम्मेलनमा अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग परिषद्, कुमाउँ विश्वविद्यालय, नेपाल–भारत सहयोग मञ्च, महाकाली साहित्य मञ्चलगायत प्राज्ञिक संस्थाको समन्वय रहेको छ । नेपाल–भारत सभ्यता र सांस्कृतिक सम्पर्क निर्माणको अपरिहार्यता मुख्य विषयवस्तु रहेको मानसखण्ड सम्मेलनमा यस क्षेत्रका पौराणिक तथा पुरातात्त्विक करिडोर, धार्मिक पर्यटनसँगै तीर्थयात्रीको अधिकार तथा सुरक्षा, मन्दिर अर्थतन्त्रलगायत विषयमा नेपाल र भारतका प्राज्ञले कार्यपत्र प्रस्तुत गर्नुभएको थियो । सम्मेलन तीन दिनसम्म चल्नेछ ।
